Clean Air

Clean Air

ေလ၊ ကမာၻေပၚ က အႀကီးမားဆံုး အရင္းအျမစ္ ျဖစ္သလို အေရးအပါဆံုး (သို႔) မရွိမျဖစ္ အလိုအပ္ဆံုး လည္း ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ လူေတြ ရဲ့ ခႏၶာကိုယ္ ဟာ အစားအစာ နဲ႔ ေရ မရွိပဲ ေန႔ေပါင္း မ်ားစြာ အသက္ရွင္ ေနႏိုင္ ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေလ မရွိပဲ တစ္မိနစ္၊ ႏွစ္မိနစ္ ေက်ာ္ၾကာရံုေလးေလာက္ ပဲ ႀကိဳးစားေနၾကည့္ပါအံုး။

• Introduction
  • တကယ္ေတာ့ က်ေနာ္တို႔ အသက္ရႈ ေနရတဲ့ ေလဆိုတာ atmosphere (ေလထု) ရဲ့ အစိတ္အပိုင္း ငယ္တစ္ခုသာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကမာၻ႔ေလထု ကို အလႊာေတြ ခြဲျခားသတ္မွတ္ ထားၿပီး ေလ့လာၾက ပါတယ္။ အလႊာတစ္ခုခ်င္း စီမွာ ထူးျခားတဲ့ ေပါင္းစပ္ဖြဲ႕စည္းမႈ၊ ဂုဏ္သတၱိ နဲ႔ အပူခ်ိန္ ပံုစံ ကိုယ္စီ ေတြ ရွိေနၾကလို႔ပါ။ ( ငယ္ငယ္တုန္း က အေထြေထြ သိပၸံ မွာသင္ခဲ့ ရ တာ မွတ္မိေကာင္း မွတ္မိၾကပါလိမ့္ မယ္။ ) ကမာၻႀကီး ေလထု စီးဆင္း လည္ပတ္တဲ့ ပံုစံ အရ ဒီ atmospheric air က ေလေတြကို ကမာၻ တလႊား ေရႊ႕ေျပာင္းေပးေန ပါတယ္။ continent (တိုက္) တစ္ခုကေန တစ္ခု ကို ရက္ပိုင္း အတြင္းမွာ ရက္အနည္းငယ္ အတြင္း ေရာက္ေအာင္ ပို႔ေဆာင္ေပးႏုိင္ပါတယ္။ အာဖရိက ဆာဟာရ မွာ မုန္တိုင္း တိုက္ လို႔ လြင့္ ထြက္လာတဲ့ အမႈန္အမႈိက္ ေတြ ဟာ ေတာင္အေမရိက တိုက္ နဲ႔ ကာရီဘီယံ ပင္လယ္ေကြ႔ ကို ငါးရက္ေလာက္ နဲ႔ ေရာက္သြားႏိုင္ ပါတယ္။
  • သဘာဝ အတိုင္းပဲျဖစ္ျဖစ္၊ လူေတြေၾကာင့္ ပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ေနရာေဒသ တစ္ခု မွာ ျဖစ္ေနတဲ့ Local Air Pollution ဟာ ေနာက္ဆံုးမွာ ေတာ့ Global Air Pollution ကိုျဖစ္ေစႏိုင္ တာပါပဲ။ ဘာေၾကာင့္လဲ ဆိုေတာ့ ကမာၻေပၚ မွာ ရွိတဲ့ သက္ရွိ အားလံုးက အျပန္အလွန္ ဆက္သြယ္ေနၿပီး အသက္ဆက္ႏိုင္ ဘို႔အတြက္ လည္း ေလကို မွီခို ေနရလို႔ပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္ လူေတြနဲ႔ သက္ရွိသတၱဝါ ေတြ အပင္ေတြ အသက္ဆက္ ႏိုင္ဘို႔ အတြက္ Air Quality ဟာ အလြန္႔အလြန္ ကို အေရးပါ လာပါတယ္။

• Air Pollution
  • WHO ရဲ့ ေလ့လာခ်က္ အရ ကမာၻ ေပၚမွာ သန္းေထာင္ခ်ီ တဲ့ လူေတြ ဟာ က်န္းမာေရး အတြက္ ရႈရႈိက္ဘို႔ မသင့္ ေတာ္ မသန္႔ရွင္း တဲ့ ေလ (Outdoor Air) ကို ရႈရိႈက္ေနရတယ္ လို႔ဆိုပါတယ္။ ဒီအေျခအေန ကို စဥ္းစားရ ခက္ေကာင္းခက္ေပမဲ့ တစ္ခု ကိုေတာ့ အမွတ္ရေစ မွာပါ။ က်ေနာ္ တို႔ ပတ္ဝန္းက်င္ မွာ ရွိတဲ့ ေလထဲ မွာ တစ္ခါတစ္ရံ အႏၲရာယ္ ရွိတဲ့ dangerous materials ေတြ ပါဝင္ေနႏိုင္ တယ္ ဆိုတာပါပဲ။ ဒါဆို ဒီ pollutants ေတြ ဘယ္ကလာ ၿပီး ဘာလို႔ အႏၲရာယ္ ေပးႏိုင္တာလဲ။
  • Air Pollutions ဆိုတာ ကေတာ့ လူ၊ တိရစၧာန္၊ အပင္ေတြ နဲ႔ ပတ္ဝန္းက်င္ ကို ဆိုးက်ိဳး ဒုကၡ ေပးႏိုင္တဲ့ harmful substances ေတြ ေလထဲမွာ ပါဝင္ေနတာ ကို ေခၚတာပါ။
  • သဘာဝ အတိုင္း ျဖစ္လာတဲ့ natural pollutants ေတြ လည္းရွိပါတယ္။ ဥပမာ အားျဖင့္ သဘာဝ အတိုင္း ေတာမီးေလာင္ တဲ့ အခါ၊ ထြက္လာတဲ့ မီးခိုး နဲ႔ အမႈန္ေတြ ဟာ ပတ္ဝန္းက်င္ မွာ ေနထိုင္တဲ့ သူေတြ ကို အႏၲရာယ္ ေပးႏိုင္ပါတယ္။ ႐ႊံ႕ႏြံ စိမ့္ေျမေတြ ကလည္း အတိုင္းအတာ တစ္ခု အထိ natural pollutants ေတြကို ထုတ္လႊတ္ေပးပါတယ္။ ဒါေတြက ဒီေန႔ လူေတြရဲ့ လုပ္ရပ္ ေတြေၾကာင့္ ျဖစ္တဲ့ Pollutants အတိုင္းအတာ နဲ႔ ယွဥ္ရင္ေတာ့ အေသးအမႊား small scale ေလးသာပါ။
  • လူေတြ ေၾကာင့္ ျဖစ္တဲ့ Pollution ေတြ၊ ဥပမာ၊ ၊ Fossil Fuel ေတြ ကို မီးရိႈ႕တာ၊ (အင္ဂ်င္ေတြ မွာ သံုးတာ) ေတြ၊ ကားေတြ၊ Power plant ေတြ ကထြက္လာတဲ့ emissions ေတြ၊ လယ္ထဲ မွာ သံုးတဲ့ ဓာတ္ေျမၾသဇာ ေတြ က ေလထဲ ေရာက္ လာတာ ေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္။
  • Air Pollutants ေတြ ကို ႏွစ္မ်ိဳးခြဲျခား ႏိုင္ပါတယ္။
    • Primary Pollutants နဲ႔
    • Secondary Pollutants ပါ။
  • Primary Pollutants ဆိုတာကေတာ့ သဘာဝအတိုင္းပဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ လူေတြေၾကာင့္ ပဲျဖစ္ျဖစ္ ေလထဲကို တိုက္ရိုက္ စြန္႔ထုတ္ လုပ္တဲ့ Pollutants ေတြပါ။
  • ဒီ Pollutants ေတြက အခ်င္းခ်င္း ဓာတ္ျပဳ၊ ေနေရာင္ နဲ႔ ေတြ႔ ၿပီး Secondary Pollutants လို႔ ေခၚတဲ့ new chemical compounds ေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ ရံဖန္ရံခါ Secondary Pollutants ေတြ က Primary Pollutants ထက္ ပိုၿပီး ပ်က္စီးထိခုိက္ မႈ ကို ျဖစ္ေစပါတယ္။

• • ေတြ႔ရမ်ားတဲ့ Common Outdoor Pollutants ေတြ ကေတာ့ Carbon oxides, sulfur oxides, nitrogen oxides, ozone နဲ႔ အမႈန္အမႊား (suspended particulate matters) ေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္။

• • Solid particles ေတြနဲ႔ Liquid droplets ေလးေတြ ေပါင္းစပ္ ပါဝင္ေနတဲ့ suspended particulate matters ေတြက သာမန္မ်က္ေစ့ နဲ႔ မျမင္ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ေသးငယ္ပါတယ္။ ဖုန္ေတြ၊ အမႈန္အမႈိက္ ေတြ၊ က်ပ္ခိုးေတြ၊ မီးခိုးေတြ မွာ ဒီ suspended particulate matters ေတြ ပါဝင္ပါတယ္။

• • Sources ေနရာေပါင္းစံု က ထြက္လာႏိုင္တဲ့ Air Pollutants အမ်ိဳးမ်ိဳး အဖံုဖံု ရွိေနတာ နဲ႔ ဒီ Pollutions ေတြ က က်ေနာ္တို႔ ပတ္ဝန္းက်င္ က ေလရဲ့ Quality ကိုထိခိုက္ေစႏိုင္ေတြ ကို သိရွိေနၾကပါၿပီ။ က်ေနာ္ တို႔ ေတြရဲ့ ဘဝ ကို ဘယ္လို ထိခိုက္မႈ ရွိမလဲ။ က်န္းမာေရးျပႆနာ တင္မဟုတ္ပဲ ပတ္ဝန္းက်င္ ကို အႀကီးအက်ယ္ ပ်က္စီးယိုယြင္း ေစတာ လည္း ေတြ႕ရပါမယ္။ အခ်ိဳ႕ ကို သိႏိုင္ ဘို႔ မလြယ္ကူ ေပမဲ့ အခ်ိဳ႕ ကိုေတာ့၊ ျမင္ေတြ႕ႏိုင္၊ အနံ႔ရ ႏိုင္၊ အရသာေတာင္ ခံစားရႏိုင္ပါေသးတယ္။

• Carbon Oxides
  • Carbon monoxide နဲ႔ Carbon dioxide ေတြပါဝင္တဲ့ ကာဗြန္ ေအာက္ဆိုဒ္ ေတြကို အနီးကပ္ေလ့လာ ၾကည့္ရေအာင္။ ဒီဓာတ္ေငြ႔ ႏွစ္ခုစလံုး သဘာဝ အတိုင္း တည္ရွိ ေနႏိုင္ ပါတယ္။ မီးေတာင္ေပါက္ကြဲ မႈ လို သဘာဝ ျဖစ္စဥ္ေတြ က ဒီဓာတ္ေငြ႔ ႏွစ္ခု အပါအဝင္ အျခားဓာတ္ေငြ႔ အမ်ားအျပား ေလထု ထဲ ကို ထုတ္လႊတ္ ပစ္ပါတယ္။
  • လူေတြ အပါအဝင္ သက္ရွိေတြ (အပင္ေတြ အပါအဝင္) က အသက္ရႈထုတ္ တဲ့ အခါ carbon dioxide ပါဝင္ၿပီး အဆက္မျပတ္ ကို ရႈထုတ္ ေနတာပါ။ ကာဗြန္ ဒိုင္ ေအာက္ဆိုဒ္ ပမာဏ အတိုင္းအတာ တစ္ခု အထိ ရွိတာ က အေကာင္း ပါ။ သက္ရွိတိုင္း မွာ ေရာ၊ ေလထဲမွာေရာ၊ ေက်ာက္တံုးေက်ာက္ခဲ ေတြ မွာပါ ပါဝင္ေနတာပါ။ ကမာၻႀကီး ကို သင့္ေတာ္တဲ့ ေႏြးေထြးမႈ ရေစတဲ့ Natural Green House Effect အတြက္လည္း အဓိက အေရးပါတဲ့ ေနရာ မွာ ရွိေနပါတယ္။

• • Carbon cycle က ကမာၻေပၚ က သက္ရွိ ေတြ အားလံုးနဲ႔ ပတ္သက္ပါတယ္။ ဥပမာ အပင္ေတြ အစာခ်က္ တဲ့အခါ CO₂ကိုအသံုးျပဳၾကၿပီး ဒီအပင္ေတြ ေသသြားၿပီး ပုတ္သိုးလာတဲ့ အခါ CO₂ ကို ျပန္ထုတ္လႊတ္ ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ လူေတြ ရဲ့ လုပ္ရပ္ေတြ ေၾကာင့္ ဒီ သဘာဝ သံသရာ စက္ဝိုင္း ကို ေျပာင္းလဲ ေစပါတယ္။ ဥပမာ Fossil Fuel ေတြ ကို မီးရိႈ႕တဲ့ အခါ ထြက္လာတဲ့ CO₂ ေတြကို ေလထုထဲ ကိုထုတ္လႊတ္၊ ဒါေၾကာင့္ ေလထုထဲ မွာ Green house gases ေတြ မ်ားလာ၊ ေနကရတဲ့ အပူေတြ ကို ကမာၻ႔ေျမ မ်က္ႏွာျပင္နားမွာ ပိတ္ေလွာင္မိေစ တာေၾကာင့္ ကမာၻႀကီး ကို ပိုၿပီး ပူေႏြး လာေစပါတယ္။ က်န္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္တစ္ရာ အတြင္းမွာ ေလထဲမွာ ရွိတဲ့ CO₂ ရဲ့ အတိုင္းအဆ ဟာ သိသိသာသာ တိုးလာတာကို ေတြ႕ရပါတယ္။ ကမာၻႀကီး ကိုပိုမို ပူေႏြးေစတဲ့ အေျခအေန နဲ႔ပတ္သက္ လို႔ CO₂ ရဲ့ အခန္းက႑ က သိပ္အရွင္းလင္း ႀကီးေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ ၄င္းရဲ့ အစြမ္းသတၱိ နဲ႔ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ ေတြေၾကာင့္ အနီးကပ္ ေစာင့္ၾကည့္ ေနၾကပါတယ္။

• • Carbon monoxide ကို ဓာတ္ဆီလို၊ ေက်ာက္မီးေသြး အစရွိတဲ့ Carbon based Fuel ေတြ Incomplete combustions လို႔ေခၚတဲ့ မျပည့္မစံု မီးေလာင္ (ေပါက္ကြဲ) ရာက ျဖစ္ေပၚေစပါတယ္။ Carbon monoxide က သဘာဝ ေလထဲက oxygen ေတြ နဲ႔ ေပါင္းစပ္ၿပီး ေနာက္ဆံုးေတာ့ Carbon dioxide အျဖစ္ ေျပာင္းလဲ သြားပါတယ္။ U.S. မွာ Carbon monoxide အမ်ားဆံုး ထြက္တဲ့ ဇာစ္ျမစ္ ကေတာ့ ေမာ္ေတာ္ကား ေတြ ရဲ့ အိပ္ေဇာ့ေတြ ကပဲျဖစ္ပါတယ္။ Carbon monoxide က အေရာင္မရွိ၊ အနံ႔ မရွိ ေပမဲ့ အရမ္းကို အဆိပ္ျပင္းပါတယ္။ (1941-45 ေလာက္မွာ ဂ်ာမန္နာဇီေတြ က သန္းခ်ီတဲ့ ဂ်ဴးလူမ်ိဳးေတြ ကို ဖမ္းဆီး ပိတ္ေလွာင္သတ္ခဲ့ၾက တဲ့ အဆိပ္ေငြ႔ ပါ။)။

• Indoor Air Pollution
  • ထင္းမီး (သို႔) အျခား မီးဖိုေတြ ကို အိမ္ထဲမွာ ထား မီးဖိုတဲ့ အခါ ေလထဲကို carbon monoxide ဓာတ္ေငြ႕ေတြ ထုတ္လႊတ္ပါတယ္။ ေလဝင္ေလထြက္ မေကာင္းတဲ့ ေနရာေတြ မွာ လူေတြကို အသက္ အႏၲရာယ္ ေပးႏိုင္တဲ့ ဓာတ္ေငြ႕ ျဖစ္လာပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီလို အႏၲရာယ္ ေပးႏိုင္တဲ့ အေျခအေန ေရာက္လာတဲ့ အခါ warning alarm ေပးႏိုင္တဲ့ Carbon monoxide detectors ေတြ ကို အိမ္ထဲမွာ တတ္ဆင္ ထားႏိုင္ပါတယ္။
  • carbon monoxide အျပင္ အႏၲရာယ္ ေပးႏိုင္တဲ့ အျခား ဓာတ္ေငြ႕ေတြ ကေတာ့ မီးခိုး နဲ႔ အျခား အဆိပ္ဓာတ္ေငြ႔ ေတြ ျဖစ္တဲ့ styrene နဲ႔ formaldehyde ေတြ ပါ။ အိမ္ေဆာက္ ပစၥည္းေတြ၊ insulations ေတြ နဲ႔ ေကာ္ေဇာ ေတြက ေန ဒီဓာတ္ေငြ႕ေတြ ကို ထုတ္လႊတ္ ႏိုင္ပါတယ္။ ေတြ႕ရေလ့ ရွိတဲ့ Indoor Air Pollutants ေတြ ကေတာ့

• • • Carbon dioxide (CO₂)
    • Carbon monoxide (CO)
    • Formaldehyde (HCHO)
    • Lead (Pb)
    • Nitrogen dixoide (NO₂)
    • Odors
    • Ozone (O₃)
    • Particles
    • Radon (Rn)
    • Sulfur Dioxide (SO₂)
    • Volatile Organic Compounds, VOCs

• • Indoor Air Pollutions က အဓိက ျပႆနာပါ။ ေလထဲကို ေရာက္လာတဲ့ ဓာတ္ပစၥည္းေတြ က အေဆာက္အအံု အျပင္မွာ ဆို အားေပ်ာ့သြား Dilluted ျဖစ္သြား ႏိုင္ေပမဲ့ လံုေနတဲ့ အေဆာက္အအံု အတြင္းထဲမွာ ေတာ့ ပိုမို အားျပင္း concentrated ျဖစ္လာပါေတာ့တယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕ air pollutants ေတြရဲ့ ပါဝင္မႈ ႏႈန္းက အျပင္မွာ ထက္ အဆ ရာခ်ီရွိေန ႏိုင္ပါတယ္။ radon ကိုပဲ ဥပမာ ၾကည့္ရေအာင္။ ဒီ အေရာင္မဲ့၊ အနံ႔မဲ့၊ radioactive ဓာတ္ေငြ႕ က အခ်ိဳ႕ေက်ာက္ေတြ၊ ေျမႀကီးေတြ မွာ သဘာဝ အတိုင္း ျဖစ္ေပၚ ေနတာပါ။ ဒီဓာတ္ေငြ႕ ရွိေနတာကို ေတြ႕ႏိုင္ဘို႔ေနေန သာသာ သိမွာေတာင္ မဟုတ္ပါဘူး။ ေျမၾကီးထဲ မွာပဲ ေလွ်ာက္သြားေနလို႔ ကေတာ့ ဘယ္ျပႆနာ ရွိမွာလဲ။ ဒီဓာတ္ေငြ႕ က Foundation အက္ေၾကာင္းေတြ ကေန အေဆာက္အအံု အတြင္းထဲ ကို ဝင္ၿပီး စုေဝးလာႏိုင္ၿပီး ရႈရႈိက္မိရင္ က်န္းမာေရး ကိုထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ စိတ္ဝင္စားစရာ ပါ။ Energy efficient ျဖစ္ဘို႔အတြက္ insulation ေတြ နဲ႔ မလံု၊ လံုေအာင္ လိုက္ပိတ္ဆို႔ ၾကတဲ့ အခါ radon လိုဓာတ္ေငြ႕မ်ိဳး ကိုေလွာင္ထားသလို လည္း ျဖစ္ေစပါေတာ့တယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ အေဆာက္အအံု အတြင္းမွာ ရႈရႈိက္ရတဲ့ ေလ က အျပင္ကေလာက္ မလတ္ဆတ္ ပါဘူး။ indoor air pollutions က မ်က္ေစ့ေတြ ယားယံေစတာ၊ လည္ေခ်ာင္းယားတာ၊ ေခါင္းကိုက္တာေတြ အျပင္ ဒီဒါဏ္မခံ ႏိုင္တဲ့ အခ်ိဳ႕ လူေတြ မွာဆို ထိေတြ႕ မိတာနဲ႔ ဆိုးရြား တဲ့ ရလာဒ္ ကို ေပးႏိုင္ပါတယ္။

• Air Quality
  • ေလက အိမ္၊ အေဆာက္အအံု အတြင္း မွာေရာ အျပင္မွာပါ၊ ေနရာတိုင္း မွာရွိေနပါတယ္။ air pollution လည္း ထို႔အတူ ပဲေပါ့။ ဒါေၾကာင့္ ေလေကာင္းေလသန္႔ ကို ရႈရိႈက္ ေနရတာ ဟုတ္မဟုတ္ သိေနႏိုင္ ဘို႔ ဆိုတာ က သင့္ က်န္းမာေရး ကိုကာကြယ္ ေစာင့္ေရွာက္ ႏိုင္ဘို႔ အတြက္ အေရးႀကီးပါတယ္။
  • ေႏြရာသီ ရဲ့ ဥတု က ပူျပင္း ေနပါတယ္။ ေႏြရာသီ ရဲ့ ေကာင္းကင္ က လည္း ျမဴဆိုင္း မဲေမွာင္လို႔၊ ဒီ ရက္ပိုင္းေတြ မွာ အပူ တစ္ခုတည္းက မခံႏိုင္ေအာင္ လုပ္ေနတာ ဟုတ္ခ်င္မွ ဟုတ္မွာပါ။ ေလရဲ့ သန္႔ရွင္းလတ္ဆတ္ မႈ မရွိတာ ေၾကာင့္လည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ဘယ္လိုလုပ္ သိရမွာလဲ။ U.S / Canada မွာေတာ့ AQI (Air Quality Index) ကို ၾကည့္တာပါ။ သူ႔မွာ စေကးက 0 to 500 အထိ ရွိၿပီး ေလရဲ့ လတ္ဆတ္မႈ နဲ႔ က်န္းမာေရး နဲ႔သက္ဆိုင္တဲ့ အဆင့္ ေျခာက္ဆင့္ ကို အေရာင္ေျခာက္မ်ိဳး နဲ႔ မွတ္သားပိုင္းျခား ထားပါတယ္။ အစိမ္းေရာင္ ဆိုရင္ ေကာင္းတယ္။ အႏၲရာယ္ မရွိ သေလာက္ပဲ။ အနီေရာင္ ဆိုရင္ က်န္းမာေရး အတြက္ မေကာင္းေတာ့ ပါဘူး၊ လူတိုင္းလိုလို မွာ က်န္းမာေရး ဆိုးက်ိဳးေတြ စေတြ႕လာရပါလိမ့္မယ္။ နီညိဳပုတ္ (maroon) ဆို တာကေတာ့ အႏၲရာယ္ ေပးႏိုင္တဲ့ Hazardous air quality ကို ျပတာမို႔ အေရးေပၚ အေျခအေန လို႔ သတ္မွတ္ ပါတယ္။

• • Health classifications used by the EPA: အရ AQIကို ဒီလို သတ္မွတ္ ထားပါတယ္။
    • 0-50 Good is usually green

• • • 51-100 Moderate is usually yellow

• • • 101-150 Unhealthyfor sensitive groups is usually orange

• • • 151-200 Unhealthyis usually red

• • • 201-300 Very unhealthyis usually purple

• • • 301-500 Hazardous is usually maroon

• • စကာၤပူ ႏိုင္ငံ မွာေတာ့ U.S EPA ရဲ့ မူေဟာင္း PSI (Pollutant Standards Index) ကိုသံုးေနဆဲ ျဖစ္ၿပီး National Environment Agency ေနေစာင့္ၾကည့္ monitor လုပ္ေနပါတယ္။

• • အခ်ိဳ႕ သိပၸံ သုေတသီ ေတြက ေလထုထဲ မွာ ဘာ Pollutants ေတြ ဘယ္ေနရာမွာ၊ ဘယ္ေလာက္၊ ဘယ္ႏႈန္းနဲ႔ ရွိေနသလဲ သိႏိုင္ဘို႔ အတြက္ ႀကိဳးစားေနၾကပါတယ္။ ေလရဲ့ အနိမ့္အျမင့္ ေနရာစံု က ေလထုရဲ့ အေျခအေန ကို သိရေအာင္ ဓာတ္ခြဲခန္း ကိရိယာေတြ တတ္ဆင္ထားတဲ့ ေလယာဥ္ ေတြ နဲ႔ ေလထု အျမင့္ထဲ ကိုပ်ံသန္း၊ အျမင့္ နဲ႔ ေနရာစံု က ေလေတြ ကို ပိုက္ေတြ နဲ႔ စုတ္ယူ ၿပီး ပါလာတဲ့ ကိရိယာေတြ နဲ႔ ဓာတ္ခြဲ ေလ့လာ ေနၾကပါတယ္။ ေက်ာက္မီးေသြး သံုး စက္႐ံုေတြ ကေန ထြက္လာတဲ့ sulfur dioxide၊ ေမာ္ေတာ္ကားေတြ၊ ေတာမီးေတြ ကေန incomplete combustion ေၾကာင့္ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ carbon monoxide, ေဆာင္းတြင္း မွာ ဆိုရင္ေတာ့ ထင္းေတြ မီးရႈိ႕တားတဲ့ မီးဖိုေတြ ကေန ထြက္လာတာေတြ၊ ေနာက္တစ္ခု ကေတာ့ လူသိမ်ားတဲ့ Smog နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ Ozone စသည္ျဖင့္ ေလ့လာၾကပါတယ္။ ဒီလို သုေတသန ျပဳ ေလ့လာေနၾက တဲ့ အတြက္ သက္ဆိုင္ရာ ပတ္ဝန္းက်င္ က ေလထုတဲ မွာ ျဖစ္ေပၚ ေျပာင္းလဲမႈေတြ၊ ညစ္ညမ္းေနမႈ ေတြ နဲ႔ Air Quality ကို သိရွိ နားလည္ႏိုင္ပါတယ္။
  • Air Quality Index က လူေတြ ကို အျပင္ကေလ ရဲ့ Air Quality အေျခအေန ကို Quick overview ေပး သလို ပဲ၊ တစ္ၿပိဳင္တည္း မွာပဲ ဒီ AQI ကပဲ သိပၸံ ပညာရွင္ ေတြ ကို ေရရွည္ မွာ ေလ့လာေစာင့္ၾကည့္ မွတ္တမ္းတင္ ႏိုင္ဘို႔ နဲ႔ အကဲျဖတ္ႏိုင္ဘို႔ ေတြ ကိုလည္း အေထာက္အကူ ျပဳပါတယ္။ သူတို႔ ေတြ႕ရတဲ့ Pollutants အမ်ိဳးအစား က ဘယ္ေနရာ ကေန ထုတ္လႊတ္ ေနတာ လဲ ဆိုတဲ့ အရိပ္အျမြက္ Hint ကိုေပးပါတယ္။ ဒီ Pollutant က ကိုယ့္ေဒသ က ထြက္တာလား၊ ဒါမွမဟုတ္ ဒီလူေတြ အေဝးတစ္ေနရာ က ထုတ္လႊတ္ေနတဲ့ Source ေၾကာင့္ ေလထု ညစ္ညမ္းမႈ ဒါဏ္ကို ခံေနရတာ လား သိႏိုင္ပါတယ္။ လူေတြ ဘာလို႔ AQI ကို ဂရုစိုက္သင့္သလဲ။ ခင္ဗ်ား တို႔ရဲ့ အဆုပ္၊ ခင္ဗ်ား တို႔ အသက္ရႈႏိုင္ဘို႔၊ ခင္ဗ်ားတို႔ရဲ့ က်န္းမာေရး နဲ႔ ခင္ဗ်ားတို႔ရဲ့ ပတ္ဝန္းက်င္ အတြက္ ပါပဲ။

• Low Level Ozone = Pollution (ေျမျပင္ ေပၚက အိုဇုန္း = အဆိပ္)
  • ေနာက္တစ္ခု ကေတာ့ smog အေန နဲ႔ လူသိမ်ားတဲ့ အိုဇုန္း (O₃) ပါ။ ကမာၻ႔ေျမျပင္ ရဲ့ အထက္ အျမင့္ ၆ မိုင္ ကေန ၃၁ မိုင္အတြင္း မွာရွိတဲ့ အိုဇုန္းလႊာ က ကမာၻေပၚ ကို အႏၲရာယ္ေပးႏိုင္တဲ့ ခရမ္းလြန္ ေရာင္ျခည္ ေတြ ကို ကာကြယ္ ေပးႏိုင္ ေပမဲ့ ကမာၻ႔ေျမႏွာျပင္ နားက အိုဇုန္း ကေတာ့ အသက္ရႈသြင္း မိရင္ အဆိပ္ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။
  • အိုဇုန္း ကေတာ့ ေမာ္ေတာ္ကားေတြ ကေန တိုက္ရိုက္ထြက္လာတာ မဟုတ္ပါဘူး။ hydrocarbons ေတြနဲ႔ nitrogen oxides ေတြ ေနေရာင္ျခည္ နဲ႔ေတြ႕တဲ့ အခါ Low level Ozone လို႔ေခၚတဲ့ အိုဇုန္း အျဖစ္ တုိက္ရိုက္ ျဖစ္ေပၚေစပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ အိုဇုန္း ဟာ ေအာက္ဆီဂ်င္ အျဖစ္ အရမ္းကို ၿပိဳကြဲ ေျပာင္းလဲ လိုတဲ့ ဓာတ္ေငြ႕ပါ။ O₃ က O₂ ထက္ အဆေပါင္း မ်ားစြာ စြမ္းအားရွိတဲ့ Oxidizing Agent တစ္ခုလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေလထဲ က hydrocarbons ေတြ ကို oxidize လုပ္ေပးၿပီး သန္႔ရွင္းဖယ္ရွား ေပးႏိုင္ေပမဲ့ ေဘးထြက္ ပစၥည္းကေတာ့ smog (မီးခိုးျမဴ) ေတြ ျဖစ္ေပၚ ေစတာပါပဲ။ smog ထဲ မွာပါတဲ့၊ မ်က္ေစ့ ကို ယားယံေစတဲ့ အစြမ္းသတၱိ ျပင္းတဲ႔ peroxyacyl nitrates လိုဓာတ္ေပါင္း မ်ိဳး ကိုလည္း ျဖစ္ေပၚ ေစပါတယ္။
  • အိုဇုန္း အနည္းငယ္ ပါတဲ့ ေလသန္႔စက္ ေတြ က ေလထဲက အညစ္အေၾကးေတြ၊ အနံ႕ဆိုးေတြကို သာမက ဘက္တီးရီးယား၊ ဗိုင္းရတ္စ္၊ မိႈ နဲ႔ အျခား ေရာဂါပိုးမႊား ေတြ ကိုပါ သဘာဝ အတိုင္း သန္႔ရွင္းေပးႏိုင္ေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ဒီ အိုဇုန္း နဲ႔ အစားအေသာက္၊ ေရ နဲ႔ အိမ္နံရံ ေတြ ကို ပိုးသတ္၊ သန္႔ရွင္းေစႏိုင္ပါတယ္။
  • ေရထဲ က Manganese ကို အနည္ထိုင္ သြားႏိုင္ေအာင္၊ အဆိပ္ျပင္း တဲ့ cyanides ကို အဆေထာင္ခ်ီ ေပ်ာ့တဲ့ cyanates ကို ေျပာင္းပစ္ႏိုင္ပါတယ္။ urea ကိုလည္း လံုးဝ ေခ်ဖ်က္ ေပး ႏိုင္ပါတယ္။
  • ဒါေပမဲ့ သူ႕ကို Air Pollution အျဖစ္ သတ္မွတ္ရတာ က လူေတြ၊ တိရစၧာန္ ေတြ နဲ႔ အပင္ေတြ ကို ဒုကၡ ေပးႏိုင္လုိ႔ပါ။ လူေတြရဲ့ အဆုပ္ နဲ႔ အသက္ရႈ လမ္းေၾကာင္းေတြ ကို ဒုကၡ ေပးႏိုင္ပါတယ္။ အပင္ေတြ ကို လည္း ထိခိုက္ ပ်က္စီးေစ၊ အထြက္ႏႈန္း နည္းေစ ႏုိင္ပါတယ္။ ရာဘာ နဲ႔ အျခား Building Materials ေတြ ကို လည္း ကြဲအက္ပ်က္စီး ေစႏိုင္ပါေသးတယ္။ US EPA ရဲ့ အဆိုအရ ေလထဲမွာ 40 ppb (parts per billions) ရွိရင္ ေတာင္ လူေတြ ကို ဒုကၡ ေပးႏိုင္တယ္ လို႔ ဆိုပါတယ္။ US EPA ရဲ့ Air Quality Index အရ Eight-hour average ozone concentrations 85 to 104 ppbv ကို "Unhealthy for Sensitive Groups", 105 ppbv to 124 ppbv ကို "unhealthy" နဲ႔ 125 ppb to 404 ppb ကိုေတာ့ "very unhealthy" လုိ႔သတ္မွတ္ ပါတယ္။

• Smog (မီးခိုးျမဴ)
  • ၿမိဳ့ျပေတြမွာ ေတြ႕ရေလ့ရွိတဲ့ အဓိက pollution ကေတာ့ smog ပါ။ Industry revolution လို႔ေခၚတဲ့ စက္မႈ ေခတ္ေျပာင္း ကာလ မွာ လန္ဒန္လို ၿမိဳ့ႀကီးေတြ မွာ ေက်ာက္မီးေသြး လုိ ေလာင္စာ မ်ိဳးကို အႀကီးအက်ယ္ မီးရိႈ႕သံုးစြဲခဲ့ၾကပါတယ္။ ထြက္လာတဲ့ မီးခိုးေတြ က ျမဴႏွင္း fog ေတြ နဲ႔ ေပါင္းစပ္ၿပီး ဒီၿမိဳ႕ေတြ အေပၚလႊမ္းျခံဳ ထားတဲ့ မဲမဲေမွာင္ေမွာင္ thick haze ေတြကိုျဖစ္ေစပါတယ္။ ဒီ thick haze ေတြ ကို smog လို႔ သိခဲ့ၾကပါတယ္။
  • ဒီေန႔ ၿမိဳ့ျပေတြမွာ ေတြ႕ရေလ့ရွိတဲ့ smog ေတြ ကေတာ့ photochemical smog ပါ။ ေလထဲက Nitrogen Oxides နဲ႔ volatile organic compounds ေတြလို အခ်ိဳ႕ Pollutants ေတြ အေပၚေနေရာင္ျခည္ က်ေရာက္တဲ့ အခါ နီညိဳေရာင္ Thick haze ပံုစံျဖစ္တဲ့ photochemical smog ကိုျဖစ္ေစပါတယ္။
  • Smog က ေနေရာင္ျခည္ တိုက္ရိုက္ ပိုမိုရရွိ ၿပီး ေလတိုက္မႈ နည္းပါးတဲ့ ရာသီဥတု ကလည္း ေလကို အေဝးေရာက္သြား ေအာင္မလုပ္ႏိုင္တဲ့ ေႏြရာသီ မွာ ပိုမို ဆိုးရြားေလ့ ရွိပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ ၿမိဳ့ေတြ ကေတာ့ တစ္ႏွစ္ပတ္လံုး ရွိေနတဲ့ ျပႆနာ ပါ။
  • ဥပမာ၊ မကၠဆီကုိ စီတီး လိုၿမိဳ့ပါ။ သူ႔မွာ Smog နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ပထဝီ အေနအထား အရ အားနည္းခ်က္ ရွိပါတယ္။ အပူပိုင္း နဲ႔ သမပိုင္း ဇံု အၾကားျဖစ္တဲ့ Sub-tropic မွာတည္ရွိတယ္။ ကႏၲာရ လို ေနရာမ်ိဳး လည္းျဖစ္တယ္။ ေတာင္ေတြ ဝိုင္းရံ ထားတဲ့ အျမင့္ပိုင္းမွာ ရွိေနတဲ့ ဇလံုလို ခ်ိဳင့္ဝွမ္းႀကီး လိုေနရာလည္း ျဖစ္ လူေန အရမ္း ထူထပ္ၿပီး temperature inversion လည္းရွိ ေနပါတယ္။
  • Temperature Inversion ဆိုတာကေတာ့ ပူေႏြးၿပီး တည္ၿငိမ္တဲ့ stable warm air layer က သူ႕ထက္ေအးတဲ့ ေျမျပင္နားက cooler air ကို ပိတ္ေလွာင္ ထားတဲ့ အေျခအေန မ်ိဳးကို ေခၚတာပါ။ Temperature Inversion ေျမျပင္နားက ေလကို ပိုမိုဆိုးရြားစြာ ညစ္ညမ္းေစၿပီး အႏၲရာယ္ မ်ားေစပါတယ္။
  • ဒါေၾကာင့္ Air Pollution နဲ႔ ပိတ္မိေနၿပီး ေနထြက္လာရင္ ေတာင္မွ ကားေတြ၊ အိမ္ေတြ အပူေပးတာ၊ ခ်က္ျပဳတ္တာ က ထြက္လာတဲ့ Pollution ေတြကို Photochemical smog အျဖစ္ ေျပာင္းလဲ ေစတာျဖစ္ပါတယ္။